โดย อ.วรชาติ มีชูบท

บทความปัจจุบัน | บทความย้อนหลัง : ตอนที่ ๑ - ๒๐ | ๒๑ - ๔๐ | ๔๑ - ๖๐ | ๖๑ - ๘๐ | ๘๑ - ๑๐๐ | ๑๐๑ - ๑๒๐ | ๑๒๑ - ๑๔๐ |

|  ก่อนหน้า  |  ๔๑  |  ๔๒  |  ๔๓  |  ๔๔  |  ๔๕  |  ๔๖  |  ๔๗  |  ๔๘  |  ๔๙  |  ๕๐  |  ถัดไป  |

๔๑. นายใน นางใน (๑)

          สืบเนื่องมาจากวิทยานิพนธ์ฉบับหนึ่งที่ถูกคัดเลือกให้นำมาตีพิมพ์เป็นหนังสือ ในชื่อ "นายใน สมัยรัชสมัยรัชกาลที่ ๖" โดยได้กล่าวถึงมหาดเล็กในราชสำนักพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ไม่มีฝ่ายในว่าเป็น "นายใน" แทน "นางใน" เช่นในรัชกาลก่อน ๆ ซึ่งความเห็นดังกล่าวเป็นการขัดกับข้อเท็จจริง เพราะโครงสร้างพระราชสำนักสมัยรัตนโกสินทร์นั้นแม้จะรับอิทธิพลมาจากราชสำนักครั้งกรุงศรีอยุธยาซึ่งกำหนดให้ "พระราชสำนักฝ่ายในอยู่ในพื้นที่ทั้งหมดของพระราชฐานชั้นใน ถือว่าเป็นที่รโหฐาน พื้นที่ส่วนพระองค์ของกษัตริย์สำหรับประทับพักผ่อนหาความสำราญส่วนพระองค์ร่วมกับ "นางใน" ซึ่งได้แก่ พระมเหสี พระสนม เจ้าจอม พระราชธิดา ข้าบาทบริจาริกา ข้าราชสำนักฝ่ายใน" ^[๑] นั้น แต่พระราชประเพณีดังกล่าวก็ได้เปลี่ยนไปตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เริ่มจากเมื่อพระราชโอรสเจริญพระชนมายุและโสกันต์แล้ว ก็ยังโปรดเกล้าฯ ให้ประทับอยู่ในพระราชฐานชั้นในร่วมกับพระชนนีหรือเจ้าจอมมารดาต่อมาอีกราว ๖ - ๘ เดือน จนพระเกศาเจริญงอกงามแล้ว จึงจะโปรดเกล้าฯ ให้เสด็จออกไปทรงศึกษาที่ยุโรปเลยทีเดียว ตัวอย่างเช่น เมื่อทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการพระราชพิธีโสกันต์สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ กรมขุนเทพทวาราวดี และเจ้าลูกยาเธอพระองค์เจ้าอาภากรเกียรติวงศ์ เมื่อปลายเดือนธันวาคม และต้นเดือนมกราคม พ.ศ. ๒๔๓๕ ^[๒] ขณะที่ทั้งสองพระองค์ทรงเจริญพระชันษาครบ ๑๒ พรรษา แล้ว ก็ยังคงโปรดเกล้าฯ ให้ประทับในพระราชฐานชั้นในต่อมาอีก ๗ เดือนเศษ แล้วจึงโปรดเกล้าฯ ให้ทั้งสองพระองค์นั้นเสด็จออกไปทรงศึกษาที่ประเทศอังกฤษ เมื่อวันที่ ๒๐ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๓๖

          อนึ่ง นับแต่เกิดวิกฤติการณ์ ร.ศ. ๑๑๒ ในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๓๖ นั้น นอกจากจะทำให้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวต้องตัดสินพระราชหฤทัยดำเนินพระบรมราชวิเทโศบายทางการทูตเพื่อทรงนำสยามประเทศให้รอดพ้นจากภัยคุกคามจากลัทธิล่าอาณานิคมแล้ว ยังต้องทรงปรับรูปแบบราชสำนักสยามให้เป็นที่ยอมรับของนานาอารยประเทศ ด้วยการทรงรับวัฒนธรรมการมีคู่ครองแบบ "ผัวเดียว เมียเดียว" ของตะวันตก เข้ามาปรับใช้ในพระราชสำนักสยาม และได้โปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี ซึ่งเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถ ทรงเป็น The Real Queen เช่นเดียวกับสมเด็จพระบรมราชินีของชาติตะวันตกเป็นพระองค์แรก เมื่อครั้งทรงสำเร็จราชการรักษาพระนครในระหว่างที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินเยือนยุโรปครั้งแรกใน พ.ศ. ๒๔๔๐

          นอกจากเรื่องพระราชสำนักฝ่ายในแล้ว ในหนังสือ "นายในสมัยสมัยรัชกาลที่ ๖" ยังได้กล่าวถึงบทบาทและหน้าที่ของ พระมเหสี พระสนม เจ้าจอม พระราชธิดา ข้าบาทบริจาริกา ข้าราชสำนักฝ่ายใน ซึ่งในหนังสือนั้นเรียกรวม ๆ กันว่า "นางใน" ไว้ว่า
 

          การถวายปรนนิบัติรับใช้ดังกล่าวนั้น เป็นเพียงการถวายปรนนิบัติรับใช้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเฉพาะในเวลาเสด็จประทับ ณ พระราชฐานชั้นในเท่านั้น เพราะในเวลาที่ประทับทางฝ่ายหน้านั้น การถวายการรับใช้ก็คงเป็นหน้าที่มหาดเล็กถวายการรับใช้เช่นเดียวกับในรัชกาลอื่นๆ ดังที่พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ (นพ ไกรฤกษ์) จางวางมหาดเล็กในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้กล่าวถึงการถวายการรับใช้ในหน้าที่มหาดเล็กห้องพระบรรทมในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวไว้ในหนังสือชื่อ "บุรุษรัตน" ว่า

          ต่อมาในคราวเสด็จพระราชดำเนินประพาสยุโรปครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๐ ซึ่งไม่มีฝ่ายในโดยเสด็จไปในกระบวน พระยาบุรุษรัตนราชพัลลภ ยังได้บันทึกไว้อีกว่า "ได้ทรงมอบหน้าที่ให้นายจ่ายวดเป็นพนักงานห้องพระบรรทม และการเบ็ดเตล็ดทั่วไปในพระองค์ มีผู้ช่วย คือ นายกวด หุ้มแพร  ^[๗]  นายพินัยราชกิจ ^[๘] นายสุจินดา ^[๙] และนายเพิ่ม  ^[๑๐]  มีหน้าที่ต้องอยู่ประจำรับใช้ตลอดเวลา แม้เวลาเสด็จเข้าที่พระบรรทมก็โปรดให้ถวายอยู่งานนวดบ้าง ถวายอยู่งานทุบบ้างและถวายอยู่งานพัดบ้างจนกว่าจะบรรทมหลับ จึงจะได้ลงจากพระแท่นที่บรรทมและปูที่นอน ๆ อยู่ปลายพระแท่นนั้น"  ^[๑๑]  และต่อมาเมื่อครั้งเสด็จขึ้นที่เกาะพะงันสรงน้ำตกธารประพาสอีกครั้งหนึ่ง ในคราวเสด็จประพาสหัวเมืองชายทะเลตะวันตกในระหว่างเดือนมิถุนายน - กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๔๑ ก็ "ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นายจ่ายวดสนองพระเดชพระคุณฟอกสบู่ถูพระองค์ และคอยถวายเครื่องพระภูษาเครื่องพระสำอางที่ธารนั้น"  ^[๑๒]

          ส่วนที่หนังสือ "นายใน" สมัยรัชกาลที่ ๖ ยังได้กล่าวถึงราชสำนักในสมัยรัชกาลที่ ๖ ไว้ว่า

          ความในหนังสือ "นายใน" สมัยรัชกาลที่ ๖ ที่ยกมาข้างต้น ย่อมเป็นพยานยืนยันว่า นับแต่เกิดวิกฤต ร.ศ. ๑๑๒ ราชสำนักสยามได้เริ่มมีการปรับเปลี่ยนจากระบบจารีตแบบเดิมหันมาคบค้าสมาคมกับชาวตะวันตกมากขึ้น มีการปรับเปลี่ยนแนวคิด "ผัวเดียว หลายเมีย" มาเป็นระบบ "ผัวเดียว เมียเดียว" พร้อมกับการปรับทัศนคติการปกครองบ้านเมืองจากระบบมูลนายมาเป็นระบบบริหารแบบตะวันตก และเมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จนิวัติพระนครพร้อมกับคตินิยมแบบตะวันตกใน พ.ศ. ๒๔๔๕ โดยทรงปฏิเสธที่ "จะเอาน้องมาเป็นเมีย" ตามโบราณราชประเพณี จึงยิ่งทำให้ราชสำนักสยามในตอนปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเริ่มปรับเปลี่ยนไปจากเดิม และมีการรับวัฒนธรรมตะวันตกเข้ามาแทนที่ค่านิยมแบบตะวันออกมากขึ้นเป็นลำดับ